هیات وزیران در جلسه مورخ 29/3/1384 بنا به پیشنهاد شماره 6176/م/77 مورخ 8/5/1383 وزارت اطلاعات و به استناد اصل یكصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، آیین نامه اجرایی تاسیس و فعالیت سازمان های غیر دولتی را به شرح زیر تصویب نمود :

فصل اول - کلیات

ماده 1 - در این آیین نامه واژه ها و عبارات زیر به جای مفاهیم مشروح مربوط به كار می روند :
الف - سازمان غیر دولتی كه در این آئین نامه "سازمان" نامیده می شود ، به تشكل هایی اطلاق می شود كه توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر حكومتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات مربوط تاسیس شده و دارای اهداف غیر انتفاعی و غیر سیاسی می باشد .

• تبصره 1 - عناوین "جمعیت " ، " انجمن " ، "كانون" ، "مركز" ، "گروه" ، "مجمع" ، "خانه" ، "موسسه" و نظایر آن می تواند به جای واژه "سازمان" در نام گذاری به كار گرفته شوند .
• تبصره 2 - واژه "غیر دولتی" به این معناست كه دستگاه های حكومتی در تاسیس و اداره سازمان دخالت نداشته باشند . مشاركت مقامات و كاركنان دولتی در تاسیسی و اداره سازمان ، در صورتی كه خارج از عنوان و سمت دولتی آنان باشد ، مانع وصف غیر دولتی سازمان نخواهد بود .
• تبصره 3 - اهداف غیر سیاسی دربر دارنده فعالیتی است كه مشمول ماده یك قانون احزاب نگردد .
• تبصره 4 - اهداف غیر انتفاعی عبارت است از عدم فعالیت های تجاری و صنفی انتفاعی به منظور تقسیم منافع آن بین اعضاء ، موسسان ، مدیران و كاركنان سازمان .
• تبصره 5 - داوطلبانه به معنای مشاركت و تاسیس و اداره سازمان بر اساس اصل آزادی اراده اشخاص است .

ب - هیات موسس به مجموعه اشخاصی گفته می شود كه سازمان را تاسیس می نمایند .

پ - پروانه فعالیت ، سندی است كه توسط مراجع مقرر در این آیین نامه با رعایت ضوابط مربوط در جهت تشكیل سازمان صادر می شود .

ت - مراجع نظارتی مشتمل بر هیات نظارت شهرستان (متشكل از فرماندار ، نماینده شورای اسلامی شهرستان و نماینده سازمان های غیر دولتی شهرستان) ، هیات نظارت استان (مركب از استاندار ، نماینده شورای اسلامی استان و نماینده سازمان های غیر دولتی) و هیات نظارت كشور (مركلب از معاون ذیربط وزیر كشور ،‌نماینده شورای عالی استان ها و نماینده سازمان های غیر دولتی) می باشند كه بر اساس این آیین نامه و با رعایت ضوابط مربوط ، در سطح شهرستان ، استان و كشور نسبت به نظارت بر سازمان های غیر دولتی ، غیر از تشكل هایی كه مطابق قانون مرجع نظارتی خاص برای آنها پیش بینی شده است ،اقدام می نمایند .

نظارت بر سازمان های غیر دولتی فرا استانی ، كشوری یا بین المللی با هیات نظارت كشور خواهد بود .

ماده 2 - سازمان پس از اخذ پروانه فعالیت و ثبت برابر ضوابط این آیین نامه و سایر مقررات جاری دارای شخصیت حقوقی می گردد .

ماده 3 - موضوع فعالیت سازمان مشتمل بر یكی از موارد علمی ، فرهنگی ، اجتماعی ، ورزشی ، هنری ، نیكوكاری و امور خیریه ، بشر دوستانه ،‌امور زنان ، آسیب دیدگان اجتماعی ، حمایتی ،‌بهداشت و درمان ، توانبخشی ،‌محیط زیست ، عمران و آبادانی و نظایر آن یا مجموعه ای از ان ها می باشد .

فصل دوم - حقوق و تکالیف

ماده 4 - سازمان حق دارد متناسب با موضوع فعالیت خود ، با رعایت این آیین نامه و سایر قوانین و مقررات مربوط فعالیت نموده و از جمله نسبت به موارد زیر اقدام نماید :

• الف - ارایه خدمات امدادی مورد نیاز دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی
• ب - اظهار نظر و پیشنهاد راهكارهای مناسب :
  • 1- در فرآیند برنامه ریزی مراجع دولتی و عمومی غیر دولتی در سطوح شهرستان ، استان یا ملی بر حسب مورد .
  • 2- در مورد آثار و نتایج فعالیت های دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی ، ‌نقائص و مشكلات موجود به مراجع و دستگاه های قانونی ذی ربط .
  •  
• پ - كمك به اجرای برنامه ها و پروژههای دستگاه های دولت و عمومی غیر دولتی از طریق توافق و تفاهم با آن ها .
• ت - برگزاری اجتماعات و راهپیمایی ها در جهت تحقق اهداف سازمان .
• ث - انتشار نشریه .
• ج - انجام هر گونه عملیات دیگر برای تامین اهداف مقرر در اساسنامه سازمان .
• چ - حق دادخواهی در مراجع قضایی و شعبه قضایی .

ماده 5 - سازمان مكلف است گزارش عملكرد اجرایی و مالی سالانه خود را حداكثر تا دو ماه پس از پایان هر سال مالی به مرجع نظارتی مربوط و نیز در طی سال ،‌سایر گزارش های عملكرد اجرایی و مالی را بنا به درخواست مرجع یاد شده ، حسب مورد ، ارائه و همچنین نسبت به انتشار خلاصه ای از گزارش سالانه مذكور برای اطلاع عموم ،‌در محدوده جغرافیایی فعالیت خود اقدام كند .

ماده 6 - هزینه های سازمان ا منابع زیر تامین می شود :

• الف - هدیه ، اعانه و هبه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از داخلی و خارجی و دولتی و غیر دولتی .
• ب - وقف و حبس .
• پ - وجوه حاصل از فعالیت های انجام شده در چار چوب موضوع فعالیت ، اهداف و اساسنامه سازمان این آیین نامه .
• ت - حق عضویت در سازمان .
• تبصره 1 - سازمان موظف است پیش از دریافت كمك از منابع خارج ،‌مشخصات منبع كمك كننده ، میزان كمك و چگونگی آن را به صورت مشروح بر حسب مورد به مراجع نظارتی مربوط اعلام نماید . مراجع مذكور موظفند ظرف حداكثر یك هفته از تاریخ وصول اعلام یاد شده ، نسبت به نظر خواهی از وزارتخانه های اطلاعات و امور خارجه و بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران اقدام نمایند . موافقت دستگاه های یاد شده ضروری است و این دستگاه ها موظف به اظهار نظر ظرف حداكثر یك ماه از تاریخ وصول استعلام می باشند . عدم ارائه پاسخ ظرف این مدت به منزله نظر موافق است .
• تبصره 2 - دریافت كمك از مجامع رسمی بین المللی و منطقه ای و آژانس های وابسته به سازمان ملل ، نیاز به دریافت مجوز ندارد . فهرست سازمان های یاد شده توسط وزارت امور خارجه تهیه می شود و در اختیار هیات نظارت قرار می گیرد .

ماده 7 - تقسیم دارایی ، سود و یا درآمد سازمان در میان موسسان اعضاو مدیران و كاركنان آن قبل و پس از انحلال ممنوع است .

ماده 8 - اسانامه و فعالیت های سازمان نباید مغایر با اصول قانون اساسی باشد .

ماده 9 - سازمان موظف است امكان دسترسی بازرسان مراجع نظارتی مربوط را به اطلاعات و اسناد خود فراهم كند . بازرسان نیز باید در حضور نماینده سازمان و صرفا در محل دفتر سازمان ، اسناد و اطلاعات مذكور را بررسی نمایند . نحوه بررسی باید به گونه ای باشد كه به وظایف سازمان خللی وارد نیاید . خارج كردن اسناد از سازمان در راستای بازرسی ، مگر به حكم مرجع قضایی صالح ، ممنوع است .

ماده 10 - فعالیت سازمان در كشورهای دیگر باید با كسب مجوز كلی از مرجع نظارتی فرا استانی و ملی باشد .

• تبصره 1- مرجع یاد شده ، قبل از اعلام نتیجه به سازمان متقاضی ، باید از دستگاه های دولتی ذیربط از جمله وزارت امور خارجه نظرخواهی نماید . دستگاه های مذكور ظرف حداكثر یك ماه باید پاسخ لازم را ارائه دهند ، در غیر این صورت نظر آنها موافق تلقی می شود .
• تبصره 2- مرجع مذكور باید حداكثر ظرف 45 روز از تاریخ تقاضا ، پاسخ لازم را به متقاضی ارائه دهد .
• تبصره 3 - ارائه تقاضای سازمان با محدوده فعالیت شهرستان و یا استان ،‌حسب مورد در ابتدا از طریق مرجع نظارتی شهرستان یا استان انجام می گیرد .
• تبصره 4 - شركت سازمان در مجامع بین المللی ، دوره های آموزشی و نمایشگاه ها ، باید با اطلاع كتبی به مراجع نظارتی انجام گیرد .

ماده 11 - سازمان باید در فعالیت های خود ، قوانین و مقررات و الگوهای رفتاری نهادهای مدنی را رعایت نموده و از ارتكاب اعمال مجرمانه خودداری نماید .

ماده 12 - سازمان از حق دسترسی به اطلاعات موجود در موسسات عمومی برخوردار است و موسسات مذكور و موسسات مذكور مكلفند اطلاعات غیر طبقه بندی شده خود را در اختیار سازمان قرار دهند .

ماده 13 - سازمان ها و موسسات دولتی و عمومی مكلفند در فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری نسبت به اخذ نظر سازمان اقدام و حسب مورد آن ها را برای شركت در جلسات دعوت و گزارشی از نقطه نظرات ارائه شده را در اسناد سازمان ذی ربط ثبت نمایند .

ماده 14 - دولت مكلف است وظایف ، امور و فعالیت های قابل واگذاری دستگاه های اجرایی به سازمان را شناسایی و نسبت به واگذاری آن اقدام و سازمان نیز حق دارد پیشنهادهای خود را در این خصوص به دولت ارائه كند .

ماده 15 - سازمانهای دولتی مكلفند زمینه مشاركت سازمان در نظارت بر حسن اجرای امور عمومی را فراهم نموده و حسب مورد با هیات های حقیقت یاب آنها همكاری نمایند

ماده 16 - سازمان حق دارد در موضوع فعالیت های خود و برای حمایت از منافع عمومی علیه اشخاص حقیقی و حقوقی در مراجع قضایی اقامه دعوا نماید .

فصل سوم - صدور پروانه فعالیت

ماده 17 - متقاضیان تاسیس سازمان مكلفند در غیر از مواردی كه مطابق قانون ، مرجع خاصی برای صدور پروانه سازمان های مربوط تعیین شده است ،‌درخواست اخذ پروانه را به مراجع نظارتی مقرر در بند (ت) ماده (1) ارائه نمایند .

• تبصره 1 - دبیرخانه هیات نظارت كشور ف استان و شهرستان به ترتیب در وزارت كشور ، استانداری و فرمانداری تشكیل می شود .
• تبصره 2 - مسئولیت دبیرخانه هیات نظارت كشور ، استان و شهرستان به ترتیب بر عهده وزارت كشور ، استانداری و فرمانداری می باشد .
• تبصره 3 - اجرای تشریفات اداری و انجام اقدامات موضوع این آیین نامه توسط دبیرخانه هیات نظارت انجام می گیرد .
• تبصره 4 - تصمیمات لازم مبنی بر صدور یا عدم صدور پروانه و اعطای مجوز در هیات نظارت اتخاذ می شوند .
• تبصره 5 - صدور پروانه و امضای اوراق مربوط پس از تایید هیات نظارت در هیات نظارت كشور با وزیر كشور ، در هیات نظارت استان با استاندار و در هیات نظارت شهرستان با فرماندار می باشد .

ماده 18 - هیات موسس باید دارای شرایط زیر باشند :

• الف - داشتن هیجده سال تمام
• ب - تابعیت ایرانی
• پ - دارا بودن صلاحیت تخصصی حداقل دو نفر از موسسان در خصوص موضوع فعالیت سازمان .
• ت - عدم عضویت در گروه هایی كه بر اساس رای دادگاه صالح محارب و معاند شناخته شده اند و نداشتن محكومیت موثر كیفری به نحوی كه موجب محرومیت از حقوق اجتماعی شود .
• تبصره - هیات موسس باید دارای حداقل 5 عضو باشد .

ماده 19 - سازمان های غیر دولتی كه موضوع یا هدف فعالیت آن ها مشترك است ، در صورت وجود شرایط زیر می توانند شبكه تشكیل دهند یا به عضویت شبكه های سازمان های بین المللی درآیند :

• الف - حداقل 2 سال از تاریخ ثبت آن ها گذشته باشد .
• ب - به محكومیت های بند (پ) یا (ت) ماده (28) این آیین نامه محكوم نشده باشند .
• پ - به تكالیف مندرج در ماده (5) این آیین نامه عمل كرده باشند .
• ت - تابعیت آن ها ایرانی باشد .
• ث - اعضای موسس حداقل 5 سازمان غیر دولتی ایرانی باشند .
• تبصره 1 - انجام استعلام های مذكور در تبصره های (2) و (3) ماده (22) این آیین نامه برای تاسیس شبكه های سازمان های غیر دولتی لازم نیست .
• تبصره 2 - صدور پروانه فعالیت برای شبكه های سازمان های غیر دولتی بر عهده هیات نظارت كشور و تابع مقررات این آیین نامه می باشد . حقوق ، تكالیف و سایر مقررات شبكه های مذكور همان است كه برای سازمان های غیر دولتی پیش بینی شده است .

ماده 20 - هیات موسس برای دریافت پروانه فعالیت باید مدارك زیر را حسب مورد به مراجع مذكور در ماده (17) این آیین نامه ارائه نماید :

• الف - فرم تقاضانامه تكمیل شده .
• ب - تصویر مدارك هویتی هیات موسس .
• پ - اساسنامه سازمان .
• ت - اولین صورتجلسه هیات موسس .

ماده 21 - اساسنامه سازمان باید حاوی موارد زیر باشد :

• الف - اهداف سازمان .
• ب - موضوع فعالیت .
• پ - مدت فعالیت .
• ت - مركز اصلی فعالیت .
• ث - نحوه ایجاد شعب .
• ج - اركان و تشكیلات سازمان ، نحوه انتخاب ، شرح وظایف و اختیارات و مسئولیت های آن ها .
• چ - صاحبان امضاهای مجاز .
• ح - شرایط پذیرش عضو .
• خ - منابع تامین درآمد و دارایی .
• د - نحوه تغییر و تجدید نظر در اساسنامه .
• ذ - نحوه انحلال .
• ر - مشخص ساختن وضعیت دارایی ها پس از انحلال .
• ز - محدوده جغرافیایی فعالیت سازمان
• تبصره 1 - اساسنامه سازمان باید بر رای گیری آزاد از تمام اعضا برای انتخاب مدیران و همچنین نحوه تغییر مدیران و دوره تصدی آن ها و نیز تصمیمات اساسی در ایجاد هر گونه تغییر و تاثیر گذاری تصریح كند .
• تبصره 2 - در اساسنامه سازمان باید به صراحت ، نحوه ارائه گزارش های عملكرد اجرایی و مالی سازمان به اعضای خود ونیز بازرسی و حسابرسی سازمان مشخص شود .
• تبصره 3 - محدوده جغرافیایی فعالیت سازمان با پیشنهاد هیات موسس و بر اساس شاخص های تقسیمات كشوری تعیین می شود .

ماده 22 - مرجع صدور پروانه فعالیت - موضوع ماده (17) این آیین نامه - پس از دریافت تقاضانامه سازمان ، باید ظرف حداكثر دو هفته نظر خود را نسبت به تایید یا رد تقاضا اعلام نماید .

• تبصره 1 - در صورتی كه هیات نظارت تقاضا را رد كند ، مكلف است ظرف حداكثر دو هفته به طور كتبی دلایل رد درخوات را به متقاضی اعلام كند .
• تبصره 2 - چنانچه موضوع فعالیت سازمان به وظایف ه یك از دستگاه های دولتی مربوط باشد ،‌حسب مورد اخذ نظر موافق دستگاه یا دستگاه های دولتی ذی ربط نیز ضروری است .
• تبصره 3 - هیات نظارت مكلف است ظرف یك هفته از تارخ دریافت تقاضا به اخذ نظر مرجع ذی صلاح (وزارت اطلاعات ، وزارت دادگستری ، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و دستگاه های تخصصی ) اقدام و آن مرجع نیز مكلف است حداكثر ظرف مدت یك ماه نظر خود را اعلام نماید ، در غیر این صورت نظر هیات مزبور موافق تلقی می شود .
• تبصره 4 - متقاضی صدور پروانه می تواند نسبت به رد تقاضای خود به نحو زیر اعتراض نماید :
  • الف - از تصمیم هیات نطارت شهرستان ،‌ ظرف یك ماه از تاریخ ابلاغ ، به هیات نظارت استان و در صورت رد تقاضا در هیات نظارت استان ، ظرف یك ماه به هیات نظارت كشور .
  • ب- از تصمیم هیات نظارت استان ظرف یك ماه از تاریخ ابلاغ ، به هیات نظارت كشور .
  • پ - تصمیم هیات نظارت كشور در هر مورد قابل اجرا ولی در دیوان عدالت اداری قابل اعتراض خواهد بود .

ماده 23 - مجمع عمومی و هیات امنا (حسب مورد) بالاترین مرجع اجرایی سازمان می باشند و باید دارای شرایط مقرر در ماده (18) این آیین نامه باشند .

ماده 24 - سازمان باید تابعیت ایرانی داشته باشد .

ماده 25 - سازمان مكلف است هر گونه تغییرات در مفاد اساسنامه ، هیات مدیره ، هیات امناء و نشانی را به مرجع صدور پروانه مربوط اطلاع دهد . در صورت اعلام عدم مغایرت تغییرات با مقررات این آیین نامه از سوی مراجع یاد شده ، سازمان مكلف است وفق آیین نامه ثبت ، نسبت به ثبت در اداره ثبت شركت ها وموسسات غیر تجاری ودج در روزنامه رسمی اقدام نماید .

فصل چهارم - نظارت

ماده 26 - وظایف مراجع نظارتی استان و شهرستان ، به ترتیب در رابطه با سازمان های غیر دولتی با محدوده فعالیت در سطح استان و شهرستان به شرح زیر می باشد :

• الف - دریافت و بررسی اساسنامه متقاضیان تاسیس سازمان و اقدام به صدور پروانه فعالیت آن ها پس از احراز شرایط و ضوابط مقرر در این آیین نامه .
• ب - دریافت گزارش های عملركد اجرایی و مالی سالانه و در صورت لزوم موارد مقطعی .
• پ - رسیدگی موردی به عملكرد اجرایی و مالی سازمان در صورت ضرورت .
• ت - نظارت بر اجرای مقررات این آیین نامه .

ماده 27 - وظایف مرجع نظارتی فرا استانی و ملی در مورد سازمان های غیر دولتی عبارت است از :

• الف - دریافت و بررسی اساسنامه متقاضیان تاسیس سازمان های غیر دولتی با محدوده جغرافیایی فرا استانی و ملی و اقدام به صدور پروانه فعالیت آن ها پس از احراز شرایط و ضوابط مقرر در این آیین نامه .
• ب- دریافت گزارش عملكرد اجرایی و مالی سالانه و در صورت لزوم موارد مقطعی آن ها .
• پ - رسیدگی و اعلام نظر و اتخاذ تصمیم نسبت به شكایات دریافت شده از متقاضیان در خصوص تاخیر یا رد صدور پروانه فعالیت و سایر شكایات و اختلافات میان سازمان های غیر دولتی با استانداری ها و فرمانداری ها .
• ت - نظارت بر حسن اجرای مقررات این آیین نامه .
• تبصره - نظارت بر سازمان های غیر دولتی تخصصی توسط دستگاه های ذی ربط با هماهنگی وزارت كشور انجام خواهد شد .

ماده 28 - مراجع نظارتی موظفند در حدود فعالیت خود در صورت وصول گزارش و یا اطلاع از عدم رعایت مقررات این ایین نامه از سوی سازمان ، نسبت به بررسی آن با حضور مشورتی نماینده سازمان غیر دولتی مربوط و نماینده دستگاه دولتی تخصصی ذی ربط اقدام نمایند و در صورت احراز تخلف ، حسب مورد ، مراحل زیر را به اجرا گذارند :

• الف - تذكر شفاهی با مهلت یك ماهه برای اصلاح وضعیت .
• ب - تذكر كتبی با درج در پرونده با مهلت یك ماهه برای اصلاح وضعیت .
• پ - تعلیق پروانه فعالیت برای مدت 3 ماه .
• ت - تقاضای لغو پروانه فعالیت از دادگاه در صورت عدم اصلاح وضعیت .
• تبصره 1 - مراتب مذكور توسط مسئول دبیرخانه هیات نظارت ابلاغ و در پرونده ثبت می شود .
• تبصره 2 - نحوه اقدام مراجع نظارتی بر اساس این ماده ، در بخشنامه وزیر كشور كه ظرف یك ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه ابلاغ می شود ، تعیین خواهد شد .

ماده 29 - صدور مجوز فعالیت سازمان های غیر دولتی خارجی و بین المللی در ایران و نظارت بر آن ها به عهده هیاتی متشكل از نماینده وزارت امور خارجه ، نماینده وزارت كشور ، نماینده وزارت اطلاعات و نماینده وزارتخانه یا سازمان دولتی مرتبط با موضوع فعالیت سازمان غیر دولتی خارجی یا بین المللی خواهد بود .

• تبصره - فعالیت سازمان های غیر دولتی مذكور پس از اخذ مجوز ، تابع مقررات این آیین نامه می باشد .

فصل پنجم- سایر مقررات

ماده 30 - سازمان های غیر دولتی كه از مصادیق این آیین نامه قرار می گیرند و در اجرای مقررات جاری تاكنون ایجاد شده اند ، باید وضعیت خود را با مقررات این آیین نامه تطبیق دهند ، در غیر این صورت مشمول مزایا و تسهیلات این آیین نامه نمی شوند .